Adamlar ýaşlandykça, beýni işiniň pese gaçmagy has aýdyňlaşýar. 20-49 ýaş aralygyndaky adamlaryň köpüsi ýatkeşlik ýitgisini ýa-da ýatdan çykmagy başdan geçirende kognitiw funksiýanyň pese gaçandygyny duýup başlaýarlar. 50-59 ýaş aralygyndaky adamlarda kognitiw pese gaçmagyň aňy köplenç ýatkeşligiň belli bir derejede pese gaçmagy başdan geçirende ýüze çykýar.
Beýniniň işini gowulandyrmagyň ýollaryny öwrenende, dürli ýaş toparlary dürli taraplara ünsi jemleýärler. 20-29 ýaş aralygyndaky adamlar beýniniň işini gowulandyrmak üçin ukyny gowulandyrmaga üns berýärler (44,7%), 30-39 ýaş aralygyndaky adamlar bolsa ýadawlygy azaltmaga has köp gyzyklanýarlar (47,5%). 40-59 ýaş aralygyndaky adamlar üçin ünsüň gowulaşdyrylmagy beýniniň işini gowulandyrmagyň möhüm usuly hasaplanýar (40-49 ýaş: 44%, 50-59 ýaş: 43,4%).
Ýaponiýanyň beýni saglygy bazaryndaky meşhur maddalar
Sagdyn durmuş ýörelgesine eýermegiň global meýiline laýyklykda, Ýaponiýanyň funksional iýmit bazary, beýni saglygynyň möhüm üns merkezinde bolmagy bilen, belli bir saglyk meseleleriniň çözgütlerine aýratyn üns berýär. 2024-nji ýylyň 11-nji dekabryna çenli Ýaponiýada 1012 funksional iýmit hasaba alyndy (resmi maglumatlara görä), olaryň 79-sy beýni saglygy bilen baglanyşyklydy. Bularyň arasynda GABA iň köp ulanylýan ingredient boldy, ondan soň bolsalütein/zeaksantinginkgo ýapragynyň ekstrakty (flavonoidler, terpenoidler),DHA, Bifidobacterium MCC1274, Portulaca oleracea saponinleri, paklitaksel, imidazolidin peptidleri,PQQwe ergotionein.
1. GABA
GABA (γ-aminobutyric kislotasy) ilkinji gezek 1949-njy ýylda Steward we onuň kärdeşleri tarapyndan kartoşka köküniň dokumasynda anyklanan proteinogen däl aminokislotadyr. 1950-nji ýylda Roberts we onuň beýlekileri glutamat dekarboksilazasy bilen katalizlenen glutamat ýa-da onuň duzlarynyň gaýtarylmaz α-dekarboksillenmegi arkaly emele gelen süýt emdirijileriň beýnisinde GABA-ny anykladylar.
GABA süýdemdirijileriň nerw ulgamynda giňden ýaýran möhüm neýromediatordyr. Onuň esasy wezipesi neýron signallarynyň geçirilmeginiň öňüni almak arkaly neýronlaryň gyjyndyryjylygyny azaltmakdyr. Beýnide GABA arkaly amala aşyrylýan tormozlaýjy neýrogeçirijilik bilen glutamat arkaly amala aşyrylýan gyjyndyryjy neýrogeçirijiligiň arasyndaky deňagramlylyk öýjük membranasynyň durnuklylygyny we kadaly neýron funksiýasyny saklamak üçin möhümdir.
Barlaglar GABA-nyň neýrodegeneratiw üýtgeşmeleriň öňüni alyp, ýatkeşligi we kognitiw funksiýalary gowulandyryp bilýändigini görkezýär. Haýwanlar boýunça geçirilen barlaglar GABA-nyň kognitiw pese gaçmagy bolan syçanlarda uzak möhletli ýatkeşligi gowulandyrýandygyny we neýroendokrin PC-12 öýjükleriniň köpelmegine ýardam berýändigini görkezýär. Kliniki synaglarda GABA-nyň orta ýaşly aýallarda serum beýnisinden alynýan neýrotrofik faktoryň (BDNF) derejesini ýokarlandyrýandygy we demensiýa we Altsgeýmer keseliniň töwekgelçiligini azaldýandygy görkezildi.
Mundan başga-da, GABA keýpiň ýagdaýyna, stresse, ýadawlyga we uklama oňyn täsir edýär. Barlaglar GABA we L-teaniniň garyndysynyň ukynyň gijikmegini azaldyp, ukynyň dowamlylygyny artdyryp we GABA we glutamat GluN1 reseptor bölekleriniň ekspresiýasyny ýokarlandyryp bilýändigini görkezýär.
2. Lýutein/Zeaksantin
Lýuteinsekiz izopren galyndylaryndan ybarat bolan kislorodly karotenoid, dokuz goşa baglanyşyk saklaýan doýmadyk polien bolup, belli bir tolkun uzynlyklarynda ýagtylygy özüne siňdirip we çykarýar, bu bolsa oňa özboluşly reňk häsiýetlerini berýär.Zeaksantinlüteiniň izomeri bolup, halkadaky goşa baglanyşygyň ýerleşýän ýeri boýunça tapawutlanýar.
Lýutein we zeaksantintorly perdede esasy pigmentlerdir. Lýutein esasan periferik torly perdede, zeaksantin bolsa merkezi makulada jemlenendir. Gorag täsirlerilutein we zeaksantingözler üçin niýetlenen çäreler görşüň gowulanmagyny, ýaş bilen baglanyşykly makula degenerasiýasynyň (AMD), kataraktanyň, glaukomanyň öňüni almagy we wagtyndan öň doglan çagalarda retinopatiýanyň öňüni almagy öz içine alýar.
2017-nji ýylda Jorjiýa uniwersitetiniň alymlary şuny anykladylarlutein we zeaksantingartaşan adamlarda beýni saglygyna oňyn täsir edýär. Barlagda has ýokary derejeli gatnaşyjylaryň beýni saglygyna oňyn täsir edýändigi görkezildi.lutein we zeaksantinsöz jübütlerini ýatlamak işlerini ýerine ýetirende beýni işjeňliginiň pesdigini görkezdi, bu bolsa nerw netijeliliginiň ýokarydygyny görkezýär.
Mundan başga-da, bir gözlegde Omeo-dan alynýan lutein goşundysy bolan Lutemax 2020-niň nerw plastikligine gatnaşýan möhüm belok bolan we neýronlaryň ösüşi we tapawutlanmagy üçin möhüm bolan, şeýle hem öwrenmegiň, ýatda saklamagyň we kognitiw funksiýanyň gowulanmagy bilen baglanyşykly BDNF (beýniden alynýan neýrotrofik faktor) derejesini ep-esli ýokarlandyrandygy habar berildi.
(Lýutein we zeaksantiniň gurluş formulalary)
3. Ginkgo ýapragynyň ekstrakty (flawonoidler, terpenoidler)
Ginkgo bilobaGinkgo maşgalasynyň ýeke-täk saklanyp galan görnüşi bolan ginkgo köplenç "diri galyndy" diýlip atlandyrylýar. Onuň ýapraklary we tohumlary farmakologik barlaglarda giňden ulanylýar we dünýäde iň köp ulanylýan tebigy dermanlaryň biridir. Ginkgo ýaprak ekstraktyndaky işjeň birleşmeler, esasan, flawonoidler we terpenoidler bolup, olar lipidleriň azalmagyna kömek etmek, antioksidant täsir etmek, ýady gowulandyrmak, gözleriň agyrlygyny azaltmak we bagyryň himiki zeperlenmesinden goramak ýaly häsiýetlere eýedir.
Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň dermanlyk ösümlikler baradaky monografiýasynda standartlaşdyrylandygy anyk görkezilýärginkgoÝaprak ekstraktlarynda 22-27% flawonoid glikozidleri we 5-7% terpenoidler bolmaly, ginkgolik turşusynyň mukdary 5 mg/kg-dan aşak bolmaly. Ýaponiýada Saglyk we Iýmitlenme Azyk Assosiasiýasy ginkgo ýaprak ekstrakty üçin hil standartlaryny kesgitledi, flawonoid glikozidleriniň mukdary azyndan 24% we terpenoidleriň mukdary azyndan 6% bolmaly, ginkgolik turşusynyň mukdary bolsa 5 ppm-den aşak bolmaly. Uly ýaşlylar üçin maslahat berilýän günlük kabul ediş mukdary 60 bilen 240 mg aralygyndadyr.
Barlaglar standartlaşdyrylan ginkgo ýapragy ekstraktynyň uzak möhletli ulanylmagynyň, platsebo bilen deňeşdirilende, ýatkeşligiň takyklygyny we höküm çykaryş ukyplaryny öz içine alýan käbir kognitiw funksiýalary ep-esli ýokarlandyryp biljekdigini görkezdi. Mundan başga-da, ginkgo ekstraktynyň beýni gan aýlanyşygyny we işjeňligini gowulandyrýandygy habar berildi.
4. DHA
DHA(dokosaheksaen turşusy) omega-3 uzyn zynjyrly köp doýmadyk ýag turşusydyr (PUFA). Ol deňiz önümlerinde we olaryň önümlerinde, esasanam 100 gramda 0,68-1,3 gram DHA berýän ýagly balyklarda köp mukdarda bolýar. Ýumurtga we et ýaly haýwan önümlerinde az mukdarda DHA bar. Mundan başga-da, adamyň ene süýdi we beýleki süýt emdirijileriň süýdi hem DHA-ny öz içine alýar. 65 gözlegde 2400-den gowrak aýalyň gatnaşmagynda geçirilen gözlegler ene süýdündäki DHA-nyň ortaça konsentrasiýasynyň umumy ýag turşusynyň agramynyň 0,32% -ine deňdigini, 0,06% -den 1,4% -e çenli üýtgeýändigini, kenarýaka ilatlarynda ene süýdündäki DHA-nyň iň ýokary konsentrasiýasy bardygyny görkezdi.
DHA beýniniň ösüşi, funksiýasy we keselleri bilen baglanyşyklydyr. Giňişleýin barlaglar görkezýärDHAneýrogeçirijiligi, neýronlaryň ösüşini, sinaptiki plastikligi we neýrotransmitterleriň bölünip çykmagyny güýçlendirip biler. 15 sany randomizirlenen gözegçilikli synaglaryň meta-analizi, ortaça günde 580 mg DHA kabul etmegiň sagdyn ulularda (18-90 ýaş aralygynda) we ýeňil kognitiw bozulmalary bolanlarda epizodik ýady ep-esli gowulandyrandygyny görkezdi.
DHA-nyň täsir ediş mehanizmlerine aşakdakylar girýär: 1) n-3/n-6 PUFA gatnaşygyny dikeltmek; 2) M1 mikroglial öýjükleriniň artyk aktiwleşmegi sebäpli ýaş bilen baglanyşykly neýroiltihaplanmanyň öňüni almak; 3) C3 we S100B ýaly A1 markerlerini peseltmek arkaly A1 astrosit fenotipini basyp ýatyrmak; 4) beýniden gelip çykýan neýrotrofik faktor bilen baglanyşykly kinaza B signallaşdyrmasyny üýtgetmezden proBDNF/p75 signallaşdyrma ýoluny netijeli basyp ýatyrmak; we 5) fosfatidilserin derejesini ýokarlandyrmak arkaly neýronlaryň ýaşaýşyny goldamak, bu bolsa belok kinaza B (Akt) membranasynyň translokasiýasyny we aktiwleşdirilmegini ýeňilleşdirýär.
5. Bifidobakterium MCC1274
Köplenç "ikinji beýni" diýlip atlandyrylýan içege beýni bilen möhüm özara täsirleşýändigi subut edildi. Içege, özbaşdak hereket edýän organ hökmünde, beýniniň göni görkezmesi bolmazdan, garaşsyz işläp bilýär. Şeýle-de bolsa, içege bilen beýniniň arasyndaky baglanyşyk awtonom nerw ulgamy, gormonal signallar we sitokinler arkaly saklanyp, "içege-beýni okuny" emele getirýär.
Barlaglar içege bakteriýalarynyň Altsgeýmer keseliniň esasy patologiki alamaty bolan β-amiloid belogynyň toplanmagynda rol oýnaýandygyny ýüze çykardy. Sagdyn gözegçilik topary bilen deňeşdirilende, Altsgeýmer hassalarynda içege mikrobiotalarynyň dürlüligi azaldy, Bifidobakteriumyň deňeşdirme mukdary bolsa azaldy.
Ýeňil kognitiw bozulmalary (MCI) bolan adamlarda geçirilen adam aralaşma barlaglarynda, Bifidobacterium MCC1274 sarp edilmegi Rivermead Behavioral Memory Testinde (RBANS) kognitiw görkezijileri ep-esli gowulandyrdy. Derrew ýatda saklamak, görme-mekan ukyby, çylşyrymly işleme we gijikdirilen ýatda saklamak ýaly ugurlardaky ballar hem ep-esli gowulandyryldy.
Ýerleşdirilen wagty: 2025-nji ýylyň 7-nji ýanwary